Hormon wzrostu/ foto: canva.com
Hormon wzrostu, czyli somatotropina odgrywa główną rolę w rozwoju dziecka. Wpływa na wzrost, masę ciała, ale również wiele innych procesów, jakie zachodzą w organizmie. Jakie jest prawidłowe stężenie hormonu wzrostu? Jakie są skutki jego nadmiaru, a jakie niedoboru GH? Sprawdźmy, co warto wiedzieć.
Hormon wzrostu – czym jest somatotropina
Hormon wzrostu, czyli somatotropina (GH) należy go grupy hormonów białkowych, czyli polipeptydowych. Funkcją somatotropiny jest stymulacja wzrostu narządów oraz kości długich w organizmie. To jednak nie wszystko, zajmuje się również pobudzeniem kwasów nukleinowych i nasileniem syntezy białek oraz podziałów komórkowych – krótko mówiąc wszystkimi procesami, jakie są związane ze wzrostem i rozwojem. Za produkcję GH odpowiada przysadka mózgowa (przedni płat), zaś za zaburzenie jej czynności może wynikać z rozwoju guza gruczołu. Wydzielanie hormonu wzrostu jest pulsacyjne i jest związane z płcią, wiekiem oraz porą dnia. GH u człowieka zbudowane jest ze 191 reszt aminokwasów, ilość somatotropiny dostającej się do organizmu reguluje somatostatyna, która hamuje jego produkcje, a także somatoliberyna, które zwiększa jego wydzielanie. Hormon wzrostu wydzielany jest najintensywniej nocą, podczas snu. Zaburzenia hormonu wzrostu związane są przede wszystkim z uszkodzeniami i zaburzeniami funkcji przysadki mózgowej – dlatego mogą skutkować zbyt niskim lub zbyt wysokim wzrostem. Badanie hormonu wzrostu wykonywane jest między innymi w diagnostyce przyczyn niskorosłości lub gigantyzmu u dzieci lub zbyt wysokiego wzrostu, tzw akromegalii u dorosłych, w przypadku podejrzenia guza przysadki produkującej hormony – w tym somatotropinę, a także w przebiegu leczenia pacjentów rekombinowanych hormonem wzrostu.
Hormon wzrostu – efekty i wpływ na organizm
Jak hormon wzrostu wpływa na organizm? Oddziałuje na niego poprzez stymulowanie i wytwarzanie peptydów pośredniczących w wątrobie i w innych tkankach, czyli: somatomedyny IGF-1 i IGF-2. Działanie hormonu wzrostu to: pobudzanie wzrostu kości długich i narządów, a także przyrost masy ciała, GH odgrywa kluczową role w syntezie kwasów nukleinowych, bierze udział w procesie syntezy białek i podziałów komórkowych, wpływa na gospodarkę węglowodanową, poprawia kondycję skóry, a także dba o dobry nastrój i koncentrację. Stosowanie hormonu wzrostu przez dłuższy czas doprowadza do wzrostu wydzielania insuliny w trzustce, ale również wpływa na tkankę tłuszczową zwiększając lipolizę ograniczając tym samym lipogenezę, a to oprowadzi do podniesienia stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu krwi.
Badanie hormonu wzrostu (GH)
Badanie poziomu hormonu wzrostu to badanie polegające na pobraniu krwi z żyły łokciowej kilka razy – w celu pobrania surowicy. Na badania pacjent powinien przyjść na czczo, a zatem ostatni posiłek można spożyć najpóźniej 8 godzin wcześniej. Test stymulacji hormonu wzrostu wykonuje się na czczo i po zaaplikowaniu insuliny, argininy i dopaminy. Test hamowania GH polega na podaniu glukozy doustnie. Substancje podawane pacjentowi podawane są analizie w celu sprawdzenia ich wpływu na poziom GH. Badanie takie wykonuje się w przypadku diagnostyki niskorosłości, oceny czy sprawdzenie, czy leczenie opierające się na zażywaniu hormonu wzrostu jest skuteczne lub w przypadku podejrzenia występowania guza pobudzającego GH. Niedobór hormonu wzrostu może być związany z przyczynami wrodzonymi, nabytymi lub nieznanego pochodzenia, natomiast nadmiar hormonu wzrostu wynika najczęściej z obecności guza, który wzmaga wytwarzanie tego gruczołu.
Normy hormonu wzrostu
W przypadku badania poziomu GH, normy hormonu wzrostu u dorosłych mieszczą się między 1 a 12 µg/l. Normy hormonu wzrostu u dzieci i noworodków są na poziomie 10 – 30 µg/l. Badania na wysokość GH przeprowadzone są na zlecenie lekarza, ich wynik zależy od wieku i płci pacjenta. Ilość hormonu wzrostu związane jest m.in. z: dużym wysiłkiem fizycznym, snem, przegłodzeniem oraz poziomem estrogenów. Test stymulacji ma większe zastosowanie w przypadku, gdy diagnozowany jest nadmiar lub niedobór GH u osób dorosłych i dzieci, zaś testy hamowania będą bardziej pomocne w przypadku potwierdzenia lub wykluczenia guza, który jest pobudzany przez produkcję hormonu wzrostu.
Nadmiar hormonu wzrostu u dzieci
Nadmiar hormonu wzrostu u dzieci skutkuje gigantyzmem, który związany jest z nadmiernym wzrostem kości długich, takich jak kość udowa, piszczelowa, czy ramienna oraz tkanek. Nieleczony gigantyzm przysadkowy skutkuje tym, że dziecko w krótkim czasie może osiągnąć wzrost przekraczający nawet 210 centymetrów. Co więcej – nadciśnienie krwi, czy opóźnienie dojrzewania płciowego również może być objawami towarzyszącego gigantyzmu.
Niedobór hormonu wzrostu u dzieci
Niedobór somatotropiny u dzieci, charakteryzuje się zbyt niskim wzrostem w stosunku do wieku oraz opóźnieniami w rozwoju fizycznym. Ponadto zbyt niskiemu poziomowi hormonu wzrostu może towarzyszyć również hipoglikemia, przedłużająca się żółtaczka, odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, za małe dłonie i za krótki nos.
Objawy i skutki nadmiaru poziom hormonu wzrostu u dorosłych
Nadmiar hormonu wzrostu u dorosłych może doprowadzić do akromegalii – rozrostu tkanek miękkich, jak stopy, dłonie, żuchwa, nos, małżowiny uszne i powiększenie serca oraz języka. Zbyt wysoki poziom tego hormonu może skutkować u dorosłych deformacjami, przerostem oraz bólem stawów i kości, a także powiększeniem narządów wewnętrznych, wzmożoną potliwością, nadmiernym owłosieniem, pogrubieniem skóry, cukrzycą i insulinoodpornością.
Objawy i skutki niedoboru hormonu wzrostu u dorosłych
U osób dorosłych niedobór hormonu wzrostu może pojawić się poprzez wystąpienie takich objawów jak: obniżenie energii i witalności, zaburzenia reakcji emocjonalnych, poczucie lęku, stany depresyjne, izolacja, zwiększenie otyłości brzusznej, zmniejszenie zdolności do wysiłku fizycznego, złe samopoczucie, bladość i pocienienie powłok skórnych, zwiększenie ilości zmarszczek, zmniejszenie grubości i wysuszenie skóry, przerzedzenie owłosienia na głowie i ciele, mniejsza aktywność gruczołów potowych, nadciśnienie tętnicze z postępującą niewydolnością krążenia, zaburzenia gospodarki lipidowej, a więc wzrost poziomu cholesterolu i obniżenie dobrego cholesterolu oraz wzrost trójglicerydów. Somatotropina wpływa na budowę, proporcję oraz skład tkanek w organizmie. U dorosłych, u których zaobserwuje się niedobór GH, widać zwiększoną masę tkanki tłuszczowej, głownie tłuszczu trzewnego i zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała.
Leczenie hormonem wzrostu – efekty i skutki uboczne
Jak wygląda leczenie hormonem wzrostu w Polsce? Refundowane jest podawanie rekombinowanego ludzkiego hormonu wzrostu (rhGH) dla dzieci, u których rozpoznano idiopatyczne niedoczynności przysadki, przewlekłą niewydolność nerek, zespół Turnera i Pradera-Williego, a także w przypadku niskorosłych dzieci urodzonych z hipotrofią wewnątrzmaciczną. Refundacja nie obejmuje leczenia u dorosłych poza pacjentami z zespołem Pradera-Williego, którzy byli leczeni już w dzieciństwie. W przypadku dorosłych u których stwierdzono wskazanie do leczenia GH, zdarza się że przyjmują oni somatotropinę w podskórnych zastrzykach, która zmniejsza ich masę tkanki tłuszczowej i zwiększa masę tkanki mięśniowej. Lekarz ustala indywidualnie dawkę leczniczą hormonu wzrostu u każdego pacjenta – cena jednego opakowania bez refundacji wynosi kilkaset złotych. Przy wczesnym rozpoczęciu leczenia hormonem wzrostu, możliwe jest aby w pierwszym roku terapii, szybkość wzrastania dziecka wynosiła nawet od koło 9 do prawie 10 cm. Oczywiście zachowane muszą zostać wszelkie zasady bezpiecznej terapii – a więc pacjent jest pod ciągłą kontrolą endokrynologia i wykonuje pełną diagnostykę hormonalną. Przyjmowanie rekombinowanego hormonu wzrostu ma swoje skutki uboczne dla organizmu, takie jak: cukrzyca, nadciśnienie, insulinoodporność, bóle głowy, nudności, wymioty oraz zaburzenia widzenia. Leczenie hormonem wzrostu możliwe jest do momentu zarośnięcia nasad kostnych, a także tylko w potwierdzonych endokrynologicznie sytuacjach. W przypadku dorosłych, wskazaniem podawania hormonu jest wystąpienie takich symptomów, jak: przyrost tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, zmniejszenie tkanki mięśniowej oraz gęstości mineralnej tkanki kostnej i zmniejszenie wielkości i kurczliwości serca.
U niektórych sportowców oraz osób zajmujących się medycyną sportową istnieje przekonanie, że hormon wzrostu w tabletkach i zastrzykach działa stymulująco na proces odchudzania, regeneracje, odmładzanie i wzrost mięśni.
Działanie hormonu wzrostu u sportowców
Jak wspominaliśmy, hormon wzrostu bywa popularny w świecie sportu. Na hamowanie tego hormonu wpływa m.in. niewystarczająca długość snu, uboga dieta w odpowiednią ilość mikro i makro składników, a głownie białka oraz gruczolak przysadki mózgowej. Hormon wzrostu jest natomiast pobudzany przy aktywności fizycznej, a ze względu na swoje właściwości jest chętnie przyjmowany przez kulturystów. Dlaczego? Efekty przyjmowania hormonu wzrostu to m.in.:
- zwiększenie masy mięśniowej,
- redukcja tkanki tłuszczowej,
- zamiana uwolnionych przez wątrobę i mięśnie tłuszcze w energię,
- umożliwienie wykonania intensywniejszych i dłuższych treningów
- hormon wzrostu przyspiesza regeneracje i gojenie się ran – m.in. takich które powstały w wyniku oparzenia,
- poprawia kondycję skóry, a także zapobiega powstawaniu zmarszczek,
- wpływa pozytywnie na nastrój i samopoczucie,
- wspomaga syntezę kwasów nukleinowych.
Jednak zarówno niewystarczająca ilość hormonu wzrostu, jak i jego nadmiar powoduje wiele chorób. I chociaż problemy te dotyczą głównie dzieci, to również u dorosłych nieprawidłowe normy GH mogą przyczynić się do objawów rozmaitych schorzeń. Osoby dorosłe, które zmagają się z gigantyzmem muszą go kontrolować, ponieważ ma to ogromny wpływ na ich serce – mięsień ten rośnie w wyniku działania somatotropiny. Sportowcy, którzy decydują się przyjmować hormon wzrostu, jako preparat który pomoże poprawić ich sylwetkę, muszą wziąć pod uwagę szereg niekorzystnych działań GH na organizm. Powinien być zatem przyjmowany w bezpiecznych dawkach, które ustala lekarz. Nadmierne stosowanie hormonu wzrostu może skutkować akromegalią, a więc powiększeniem części ciała, insulinoodpornością, cukrzycą, nadciśnieniem, nadmierną potliwością, bólem stawów oraz nadmiernym owłosieniem. Warto również wziąć pod uwagę fakt, że suplementacja ta jest stosunkowo droga – przy czym sportowcy wybierający tę kurację wspomagającą, powinni być pod stałą opieką lekarską, aby kontrolować poziom GH na właściwym poziomie.
